Το έγκλημα μέσα από τα κλασικά παραμύθια

Σήμερα θα μιλήσουμε για παραμύθια. Θα αναφερθούμε σε κλασικά παραμύθια που όλοι γνωρίζουμε και θα ταξιδέψουμε μαζί τους σε έναν κόσμο σκοτεινό και μυστήριο.

Πραγματικά, ο κόσμος αυτός είναι σκοτεινός και πολλές φορές μακάβριος. Με αυτόν τον κόσμο ερχόμαστε σε επαφή τα πρώτα χρόνια της ζωής μας. Όλοι μας γνωρίζουμε σημαντικό αριθμό παραμυθιών, με τα οποία έχουμε μεγαλώσει. Μας τα έχουν διηγηθεί οι μητέρες μας, οι γιαγιάδες μας κ.ο.κ. Μαζί τους ταξιδέψαμε και γνωρίσαμε φανταστικά μέρη και ανθρώπους. Πριγκίπισσες και πρίγκιπες, μάγισσες και μητριές, και φυσικά μη ξεχνάμε τους δράκους και τα τέρατα. Πόσες φορές τρομάξαμε ακούγοντας για εκατοστή φορά το ίδιο παραμύθι.

Κάθε φορά η ίδια αγωνία και ο φόβος θαρρείς πως με κάποιο μαγικό τρόπο γράφονται τέτοια παραμύθια, έτσι ώστε να διατηρούν μέσα μας, στα ύψη την αδρεναλίνη. Ίσως αυτό που μας έκανε πραγματικά όμως να αγωνιούμε κάθε φορά θαρρώ πως ήταν η ελπίδα πως κάτι θα αλλάξει και η ιστορία θα εξελιχθεί κάπως διαφορετικά αυτή τη φορά. Η πριγκίπισσα δε θα δηλητηριαστεί από τη ραδιούργα μητριά της, τα γουρουνάκια αυτή τη φορά θα χτίσουν πιο γερά σπιτάκια, και η Κοκκινοσκουφίτσα θα αλλάξει μονοπάτι και δε θα συναντήσει ποτέ το λύκο. Πείτε μου ειλικρινά το ίδιο δε σκεφτόσασταν και εσείς οι ίδιοι ή μόνο εγώ είμαι αθεράπευτα αισιόδοξη;

Φθάνουμε τώρα στο δύσκολο κομμάτι της ιστορίας. Ποιο θα μπορούσε να θεωρηθεί δύσκολο κομμάτι; Μα φυσικά η στιγμή που διαπράττεται το έγκλημα μέσα στο παραμύθι.

Φθάνει η στιγμή που ο λύκος θα αποπλανήσει την Κοκκινοσκουφίτσα, και θα τη ξεγελάσει. Η Πεντάμορφη θα φάει το δηλητηριασμένο μήλο και θα πέσει σε βαθύ ύπνο.

Δυστυχώς έρχεται η στιγμή που συνειδητοποιούμε μια αλήθεια. Η αλήθεια είναι πως σαν ακροατές ερχόμαστε για πρώτη φορά σε επαφή με το έγκλημα ακούγοντας ένα παραμύθι. Εκείνοι που μας φέρνουν σε επαφή με το έγκλημα είναι οι ίδιοι μας οι γονείς, άθελά τους βέβαια. Η πρόθεσή τους είναι να μας διασκεδάσουν διαβάζοντάς μας ένα παραμύθι. Το παραμύθι είναι λογοτεχνικό είδος, οπότε μπορεί και μας προσφέρει παιδεία.

Η ζοφερή φαντασία ενός παιδιού αναπτύσσει στο μέγιστο την ιστορία την οποία του διηγούνται, και έτσι άθελά του δημιουργεί εικόνες στο μυαλό του(αυτό φυσικά δε συμβαίνει μόνο στα παιδιά αλλά και στους ενήλικες). Αυτό που με προβληματίζει όμως είναι ότι τα παιδιά ακόμη «χτίζουν» την προσωπικότητά τους και συνεπώς τη συμπεριφορά τους που είναι βασικά θεμέλια για την εξέλιξή τους. Οι ενήλικες έχουμε ήδη την προσωπικότητα μας και δύσκολα κανείς μπορεί να μας αλλάξει.

Ας πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά κι ας δούμε μερικά παραδείγματα παραμυθιών που συνειδητά ή μη προβάλουν το έγκλημα.

Η ανυποψίαστη και αφελής Κοκκινοσκουφίτσα.

Η μικρούλα γλυκιά Κοκκινοσκουφίτσα παίρνει το δρόμο για το σπίτι της γιαγιάς της με την ευχή της μητέρας της. Από την αρχή ακόμα διαπιστώνουμε την παραβατική συμπεριφορά από την πλευρά της μητέρας. Μα ποια μητέρα θα επέτρεπε στο κοριτσάκι της(δε λέω παιδί γενικότερα, καθώς και το φύλο του παιδιού έχει το ρόλο του μέσα στο παραμύθι) να διασχίσει μόνη ένα τεράστιο και αφιλόξενο δάσος; Καταρχήν δεν είχε το δικαίωμα να το κάνει, καθώς τα παιδιά σύμφωνα με το νόμο (αλλά και τη λογική) θα πρέπει πάντα να συνοδεύονται από κάποιον ενήλικα.

Συνεχίζουμε και θυμόμαστε την μικρή να σταματά και να μιλά με αγνώστους(τα ζώα του δάσους) στη διαδρομή. Τους δείχνει εμπιστοσύνη, καθώς η μητέρα της δεν της το απαγόρευσε κάτι τέτοιο. Δεν της έχει μιλήσει για την εμπιστοσύνη και δυστυχώς δεν της είπε ποτέ πως είναι άκρως επικίνδυνο να μιλά σε αγνώστους(κάτι που της στοίχισε τη ζωή της τελικά). Έπειτα συναντά για κακή της τύχη τον λύκο όπου εκείνος προσπαθεί με κάθε τρόπο να αλιεύσει πληροφορίες και προσωπικά δεδομένα της ηρωίδας μας. Φυσικά εδώ εξελίσσεται ένα έγκλημα.

Ένας ενήλικας προσπαθεί να ξεγελάσει ένα κοριτσάκι. Αφού ο λύκος παίρνει τις πληροφορίες που θέλει, τρώει την Κοκκινοσκουφίτσα(κανιβαλισμός, καθώς ο λύκος αντιπροσωπεύει πρόσωπο όμοιο με τον άνθρωπο σύμφωνα με συγκεκριμένα ανθρώπινα χαρακτηριστικά όπως την ομιλία) και συνεχίζει ακάθεκτος προς το σπίτι της γιαγιάς. Εκεί ένα ακόμη έγκλημα βρίσκεται σε εξέλιξη. Ο λύκος με δόλο προσπαθεί να ξεγελάσει τη γιαγιά έτσι ώστε εκείνη να του επιτρέψει να μπει μέσα στο σπίτι της(θυμίζει λιγάκι δαίμονα που πρέπει να προσκληθεί για να καταφέρει να μπει μέσα σε ένα σπίτι , παρά τις απόκοσμες και ισχυρές δυνάμεις που διαθέτει). Αφού καταφέρνει να ξεγελάσει μια άρρωστη ηλικιωμένη γυναίκα παριστάνοντας την Κοκκινοσκουφίτσα και εγγονή της γιαγιάς την κατασπαράζει κι έπειτα ξαπλώνει να χωνέψει δίπλα στο ποτάμι.

Και φθάνουμε στο ειδεχθές έγκλημα που συμβαίνει λίγο αργότερα.

Θύτης, ο κυνηγός.

Θύμα ο λύκος.

Ο θύτης-λύκος μετατρέπεται σε θύμα, και ο κυνηγός έχει πια το ρόλο εκείνου που θα «κόψει» τον λύκο προκειμένου να γλιτώσουν γιαγιά και εγγονή(θυμίζει κατά συρροή δολοφόνο που αφήνει το αποτύπωμά του πάνω στο θύμα του). Δε φθάνουν όλα τα παραπάνω και βλέπουμε στο τέλος πως ο κυνηγός «σκυλεύει» το σώμα του θύματός του γεμίζοντάς το με πέτρες. Η αλτρουιστική πράξη του επισκιάζεται από τον μοχθηρό χαρακτήρα του, που στο τέλος επιδιώκει με ζήλο το θάνατο του ζώου με τη βοήθεια μάλιστα της γιαγιάς.

Πόσα ποινικά και ηθικά αδικήματα διαπράττονται μέσα σε δυο σελίδες παραμύθι. Κι όμως, με αυτό το παραμύθι μεγαλώσαμε όλοι μας και συνεχίζει να αποτελεί ένα από τα πιο δημοφιλή κλασικά παιδικά παραμύθια που δεν λείπει από καμιά βιβλιοθήκη. Πόσα λανθασμένα μηνύματα ενδεχομένως να περνά στο υποσυνείδητο ενός παιδιού; Αρκετά. Δεν μπορώ να γνωρίζω τη σκέψη του δημιουργού του κάθε παιδικού παραμυθιού υποθέτω όμως πως μάλλον η πρόθεση του ήταν να διδάξει. Πώς;

Με το να θίξει κάποια είδη αδικημάτων έτσι ώστε να προκαλέσει την αποστροφή των αναγνωστών ή ακροατών του από τέτοιες πράξεις, καθώς εκείνη την εποχή τα παραμύθια απευθύνονταν μόνο σε μεγάλους. Πιο απλά ο δημιουργός ίσως ήθελε να τους αφυπνίσει.

Ερχόμαστε σε ένα δεύτερο παράδειγμα για μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα.

Η αδικημένη Σταχτοπούτα.

Αγαπημένο κλασικό παραμύθι, από τα λατρεμένα μου! Όλες μας ονειρευόμασταν να γίνουμε Σταχτοπούτες, καθώς στο τέλος η ηρωίδα μας δικαιώνεται και με το παραπάνω. Λάμψη, φορέματα και ομορφιά. Ένας πρίγκιπας αποφασίζει να παντρευτεί οργανώνει χορό και καλεί στο παλάτι όλα τα κορίτσια της πόλης.

Ας ξεκινήσουμε όμως από την αρχή. Η Σταχτοπούτα είναι μια πανέμορφη κοπέλα η οποία χάνει την μητέρα της και αργότερα τον πατέρα της από κάποια αρρώστια. Αναγκάζεται λοιπόν να ζήσει με την μητριά και τις δυο της κόρες. Εκεί στο σπίτι η ηρωίδα μας βιώνει την κακοποίηση στο έπακρο. Λεκτική και σωματική κακοποίηση και άπειρες ώρες σκλαβιάς μέσα στο ίδιο της το σπίτι. Ζει αιχμάλωτη και αναγκάζεται από παιδί να δουλεύει σκληρά κάτω από την καταπιεστική και αυταρχική μητριά της.

Τα εγκλήματα που εντοπίζονται στην ιστορία μας, πολλά. Η μητριά της αν ζούσε σήμερα θα τιμωρούταν σκληρά από τη δικαιοσύνη. Το παραμύθι μας προβάλει διαρκώς την ματαιοδοξία της μητριάς αλλά και των κορών της, όπου ολημερίς στολίζονται προσπαθώντας να καλύψουν την ασχήμια τους μέσα και έξω. Οι τρεις τους βλέπουν πόσο όμορφη είναι η Σταχτοπούτα κι αυτό είναι κάτι που τις θυμώνει ακόμη περισσότερο, καθώς τα κόμπλεξ τους είναι πολύ περισσότερα από όσο φανταζόμαστε.

Στο χορό του παλατιού μαζεύονται όλα τα κορίτσια, μεταξύ αυτών και η Σταχτοπούτα, ο οποία πάει μετά κόπων και βασάνων, κρυφά από τη μητριά της. Χορεύει με τον πρίγκιπα και ερωτεύονται. Δυστυχώς η ηρωίδα μας εγκαταλείπει τον πρίγκιπα νωρίς χάνοντας στη διαδρομή το ένα της γοβάκι. Εκείνος το βρίσκει και βάζει σκοπό της ζωής του να βρει το κορίτσι που του έκλεψε την καρδιά.

Με οδηγό το γοβάκι, ο πρίγκιπας γυρνάει σε ολόκληρη την πόλη ψάχνοντας το κορίτσι που του ανήκει αυτό το γοβάκι. Φθάνουμε έτσι στο σημείο που ο πρίγκιπας περνάει κι από το σπίτι της Σταχτοπούτας, την οποία όμως κρατούν κλειδωμένη οι αδελφές της μέσα σε ένα δωμάτιο. Η τύχη για μια ακόμη φορά της χαμογελά, κι εκείνη ταπεινή φθάνει μπροστά στον πρίγκιπα διστάζοντας. Φορά το γοβάκι, και οι δυο τους γίνονται ζευγάρι.

Κακοποίηση σχεδόν σε όλες της τις μορφές, αδικία και ματαιοδοξία. Μηνύματα και αδικήματα που ο δημιουργός του παραμυθιού προσπαθεί να προβάλει και να θίξει. Ανάμεσα σε αυτά εγώ θα τόνιζα και κάτι που διακρίνεται έμμεσα και είναι η πατριαρχική κοινωνία και τα πρότυπα. Ο ισχυρός άνδρας που επιλέγει να διαλέξει γυναίκα μέσα από το χαρέμι του. Η γυναικεία μορφή στο παραμύθι μοιάζει ανασφαλής γεμάτη ματαιοδοξία με όνειρα που περιορίζονται στην εξωτερική εμφάνιση και στην οικονομική αποκατάσταση.

Ακατάλληλα ή όχι, με αυτά τα παραμύθια θα συνεχίσουν να μεγαλώνουν γενιές και γενιές. Το θετικό σε αυτά είναι το αίσιο τέλος τους, που συνήθως όμως κερδίζεται με κάποια θυσία ή μια πονηριά.

Αρθρογράφος: Ρεα Καλογερογιάννη