Το έγκλημα πάθους και τιμής λέγεται Γυναικοκτονία
Ζωντανεύουν μέσα μου, Κάποια ξεχασμένα όνειρα.
Δραπετεύω μαζί τους Αναζητώντας το Φως.
Υπήρξαν πολλά, Σκοτάδια στο διάβα μου
Ο φόβος μου έθαψε, Ο,τι είχε ζωή.
Ζωντανεύουν μέσα μου, Θολές αναμνήσεις,
Σκοτώστε με, λυτρώστε με!
Πονάνε πολύ.
(απόσπασμα ποιήματος Σπασμένα Γυαλιά)
Τα περιστατικά βίαιης συμπεριφοράς και κακοποίησης με θύματα γυναίκες είναι ένα συχνό φαινόμενο όπου συναντάται κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες. Τον τελευταίο όμως καιρό γινόμαστε μάρτυρες μιας κατάστασης που φαίνεται να έχει ξεφύγει. Γυναικοκτονίες πια τείνουν να συμβαίνουν καθημερινά και αυτό είναι κάτι που προκαλεί φόβο και έκπληξη προς την κοινή γνώμη, καθώς όπως φαίνεται είναι ένα φαινόμενο που στο παρελθόν δεν συνέβαινε συχνά. Οι λόγοι άγνωστοι, και οι «ειδικοί» των καναλιών αναλαμβάνουν πάλι το ρόλο τους που δεν είναι άλλος από το να εξηγήσουν και να αναλύσουν ένα φαινόμενο που θα τους προσφέρει την πολυπόθητη τηλεθέαση.
Τελικά ίσως και να μη χρειάζεται ιδιαίτερη σκέψη και ανάλυση όλο αυτό που συμβαίνει. Καμιά φορά τα πράγματα είναι ακριβώς όπως φαίνονται.
- Οι άνθρωποι κάποιες φορές φθάνουν στα άκρα.
- Οι άνθρωποι συχνά φέρονται παράλογα.
- Το μεγαλύτερο ποσοστό των ανθρώπων που φθάνουν στο έγκλημα είναι άνδρες.
- Οι άνδρες διαπράττουν εγκλήματα κατά των γυναικών.
- Το ποσοστό των γυναικών που κακοποιούνται και συχνά δολοφονούνται είναι συντριπτικά μεγαλύτερο σε σχέση με άλλα εγκλήματα.
Λίγο καιρό πριν υπήρξε κάποια δήλωση από κάποιον εκπρόσωπο ενός κρατικού φορέα (δε θα αναφέρω ονόματα για ευνόητους λόγους) που ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων από την κοινή γνώμη. Ίσως τελικά δικαιολογημένα προκάλεσε την οργή και την ανησυχία των πολιτών αυτή η δήλωση, καθώς ο τρόπος που ειπώθηκε από το στόμα αυτού του πρόσωπο έμοιαζε με προτροπή. Τί προτροπή;
Προτροπή για εκείνους που μέσα τους κρύβουν μια μικρή ή μεγάλη δόση κακού. Κίνητρο για να αποβάλουν κάθε δισταγμό και φόβο για την τιμωρία τους.
Ναι υπάρχουν άνθρωποι που πολύ εύκολα θα έφθαναν στο έγκλημα αν δεν φοβόντουσαν τη φυλακή.
Υπάρχουν εγκληματίες που αποφασίζουν συνειδητά να κάνουν κακό σε άλλους ανθρώπους εφαρμόζοντας μεθοδευμένες κινήσεις και έχοντας την πλήρη γνώση των συνέπειων των πράξεων τους.
Υπάρχουν όμως και άλλοι εγκληματίες που λειτουργούν αυθαίρετα ή βρίσκονται σε κατάσταση έξαψης και θυμού. Αυτοί οι εγκληματίες δεν έχουν την αίσθηση της ποινής. Δεν τους απασχολούν οι συνέπειες των πράξεων τους ή δεν έχουν προλάβει καν να τις αναλογιστούν, καθώς ούτε και οι ίδιοι πίστευαν ποτέ πως θα μπορούσαν να φτάσουν στο έγκλημα. Αυτοί συνήθως οι εγκληματίες μετανιώνουν για τις πράξεις τους και δεν είναι μόνο η ποινή που θα τους απασχολήσει μελλοντικά, αλλά και το ηθικό κομμάτι του εαυτού τους που αποτελεί την ντροπή για την πράξη τους αυτή αλλά και τη συμπόνια για το θύμα.
Η περίπτωση που μας απασχολεί στη παρούσα φάση είναι η πρώτη, καθώς τα πρόσφατα γεγονότα της Λάρισας δείχνουν πως ο καθ’ομολογίαν δράστης λειτούργησε μεθοδικά, με υπομονή και απόλυτη ψυχραιμία, καθώς όπως δήλωσε σε μάρτυρα «Στη Μάνη εμείς έτσι ξέρουμε να λύνουμε τις διαφορές μας». Η παραπάνω δήλωση του δράστη αποδεικνύει και υποδεικνύει έναν άνθρωπο σταθερό στις αντιλήψεις του οι οποίες προφανώς ήταν αποτέλεσμα μάθησης από την τοπική κουλτούρα της κοινωνίας στην οποία έζησε και μεγάλωσε. Αυτό μπορεί να μην ισχύει πια σε κάποιες κοινωνίες, κι αν κάποτε ίσχυε, σήμερα είναι μικρής συχνότητας φαινόμενο που δεν παύει όμως πάλι να καταδικάζει και να θυματοποιεί τις γυναίκες.
Ο δράστης παραδόθηκε, και έπειτα από αυτό το μυαλό όλων μας «έτρεξε» προς μια κατεύθυνση. Μήπως τελικά οι συμβουλές κάποιων πιάνουν τόπο; Αυτό θα ήταν φρικτό αν συνέβαινε. Αν ενθαρρύνονται τέτοιες πράξεις, τότε με μαθηματική ακρίβεια το φαινόμενο γυναικοκτονία θα συνεχίσει να συμβαίνει στην ίδια συχνότητα και ο δράστης θα τη γλιτώνει με την ελάχιστη των ποινών.
Δε γνωρίζουμε τί συνέβαινε πίσω από τις κλειστές πόρτες του σπιτιού τους, θα το μάθουμε σύντομα από τα κανάλια και τους «ειδικούς» που θα πέσουν και πάλι στη μάχη της τηλεθέασης. Υποθέτουμε όμως πως τα πράγματα σε αυτό το σπίτι δεν πήγαιναν καλά.
Η σύζυγος αντέδρασε. Σύμφωνα με τη λογική του συζύγου της, εκείνη ακολούθησε μια απαράδεκτη για εκείνον παρεκκλίνουσα συμπεριφορά που δεν θα μπορούσε αυτός ποτέ να ανεχτεί. Αυτή η στάση του θύματος πλήγωσε τον προκατειλλημένο και ανδρικό εγωισμό του.
Δεν την αγαπούσε. Την θεωρούσε απλά ιδιοκτησία του.
Δεν θα ανεχόταν ποτέ την απόρριψη από εκείνη. Ήταν απλά ανασφαλής και μισογύνης.
Δεν την ήθελε ευτυχισμένη. Γιατί κι αυτός δε γνώρισε ποτέ την ευτυχία.
Το συμβάν
Μια ακόμη εγκληματική πράξη, με θύμα μια γυναίκα σημειώθηκε μόλις σήμερα στην περιοχή Σωτηρίτσα στον Αγιόκαμπο της Λάρισας. Δράστης του εγκλήματος ο ίδιος της ο άνδρας, ο οποίος ομολόγησε την πράξη του στις αρχές. Ο 52χρονος καθ’ομολογίαν δολοφόνος βρίσκονταν σε διάσταση με την 43χρονη σύζυγό του και θύμα του εγκλήματος. Όπως χαρακτηριστικά δήλωσε στην απολογία του, αιτία της πράξης του ήταν η παθολογική ζήλεια απέναντι στο πρόσωπο της συζύγου του.
Η 43χρονη ζούσε το τελευταίο διάστημα στην περιοχή του Αγιόκαμπου μαζί με τα τρία της παιδιά. Βοηθούσε στο κατάστημα που διατηρούσε ο αδερφός της, καθώς εκείνος δεν ήταν σε θέση να εργαστεί λόγω της κατάστασης της υγείας του.
Σύμφωνα με αυτόπτη μάρτυρα, ο δράστης εισέβαλε στο κατάστημα και πυροβόλησε το θύμα τερματίζοντας έτσι τη ζωή του. Λίγο μετά την αποτρόπαιη πράξη του βγήκε από το κατάστημα και ζήτησε να παραδοθεί στην αστυνομία, αφού πρώτα μίλησε με το μάρτυρα που βρίσκονταν εκείνη τη στιγμή στο κατάστημα.
«Έτσι λύνουμε στη Μάνη εμείς τις διαφορές μας…» είπε χαρακτηριστικά στον αυτόπτη μάρτυρα, και έπειτα παραδόθηκε.
Βλέπουμε τον καθ’ομολογία δράστη να διατηρεί ένα είδους ψυχραιμίας έπειτα από την πράξη του αυτή. Είναι ένας άνθρωπος που δεν μετανιώνει για ο,τι έκανε, και ούτε ποτέ θα μετανιώσει, καθώς διατυπώνει καθαρά το λόγο που προέβει σε μια τέτοια πράξη. Τον κατέβαλε το αίσθημα της ζήλειας και της απόρριψης και ως άνδρας μεγαλωμένος με συγκεκριμένες αρχές και αντιλήψεις αντέδρασε όπως η λογική και η συνείδησή του όριζε. Τη σκότωσε.
Δυστυχώς για μια ακόμη φορά διαπιστώνουμε τη γάγγραινα που συνεχίζει να «τρώει» κάθε υγιή ιστό της εκάστοτε κοινωνίας λόγω συγκεκριμένων προτύπων και αντιλήψεων. Ο δράστης κατά τα λεγόμενά του «στιγματίζει» ο ίδιος τον εαυτό του τοποθετώντας την ίδια την ύπαρξή του σε συγκεκριμένη κοινωνική ομάδα με συγκεκριμένες κοινωνικές πεποιθήσεις, στερεότυπα και ιδέες. Πρόκειται για άνθρωπο που «περιθωριοποιεί» με καμάρι μια συγκεκριμένη κοινωνική ομάδα στην οποία ανήκε και ο ίδιος.
Είναι ένας άνθρωπος ο οποίος έχει μεγαλώσει με συγκεκριμένες αντιλήψεις, τις έχει υιοθετήσει και είναι περήφανος για αυτές. Η απόσταση και η αλλαγή του τόπου διαμονής του(καθώς κατοικούσε χρόνια στην Αθήνα) δεν στάθηκαν ικανές να του αλλάξουν τα «μυαλά» και αυτό αποδεικνύει πόσο γερά θεμέλια έχουν τέτοιου είδους αντιλήψεις και στερεότυπα. Είναι ένας άνθρωπος που έχει μάθει να λύνει τις διαφορές του με τα όπλα, καθώς για εκείνον κάτι τέτοιο θεωρείται τιμή και απόδειξη του ανδρισμού του.
Ανήκει σε μια ομάδα ανθρώπων που αποτελούν μέρος της πατριαρχικής κοινωνίας και που δυστυχώς «ανθίζει» ακόμα, και θα συνεχίσει να ανθίζει μέχρι που η δυσωδία της να «μολύνει» ολόκληρη την κοινωνία μας. Κάτι πρέπει να γίνει για αυτό. Το γνωρίζουμε όλοι.
Στερεότυπα και γνωστική προσέγγιση.
Τα στερεότυπα είναι γνωστό πως μεταβάλλονται δύσκολα και έχουν ως αποτέλεσμα τη δημιουργία προκαταλήψεων. Σύμφωνα με τη γνωστική προσέγγιση, για να αλλάξουν αυτά τα στερεότυπα θα πρέπει να συμβούν γεγονότα και καταστάσεις οι οποίες θα αναιρούν τη μέχρι τότε κοινή γνώμη. Τρια είναι τα μοντέλα αλλαγής των στερεοτύπων, το λογιστικό μοντέλο του Rothbart, το μοντέλο της μεταστροφής και των υποτύπων, το οποίο και θα μας απασχολήσει στη συγκεκριμένη περίπτωση του δράστη. Όπως ανέφερα αρχικά, ο δράστης (σύμφωνα με τη μαρτυρία του ανθρώπου που βρίσκονταν στο τόπο του εγκλήματος εκείνη την ώρα) δικαιολόγησε την πράξη του εκθέτοντας μια συγκεκριμένη κοινωνική ομάδα στην οποία ανήκε και ο ίδιος.
Καμαρώνοντας ο δράστης στιγματίζει τη τοπική αυτή κοινωνία, καθώς υπαινίσσεται πως μια παραβατική συμπεριφορά όταν αποτελεί μέρος της τιμής ενός ανθρώπου εκλογικεύεται και αποτελεί πράξη δικαίωσης για τον ίδιο αλλά και για τους οικείους του ενδεχομένως. Ο δράστης ουσιαστικά λέει πως αυτό είναι το σωστό και όφειλε να το πράξει λόγω της ανδρικής του τιμής. Σε τί μας βοηθάει όμως μια γνωστική προσέγγιση; Στο να εξαλειφθούν τέτοιες αντιλήψεις όπου θα χρησιμοποιηθούν ως ελαφρυντικός παράγοντας σε ένα αποτρόπαιο έγκλημα «τιμής». Θα πάψουν ίσως έτσι να υπάρχουν τα «εγκλήματα τιμής» καθώς αποτελούν εξαιρετικά επικίνδυνη και συχνή κατηγορία εγκλημάτων συγκριτικά ανάλογη με εκείνη του περασμένου αιώνα.
Έτσι λοιπόν φθάνουμε σιγά σιγά στη γνωστική προσέγγιση και το μοντέλο των υποτύπων. Τί ακριβώς σημαίνει αυτή η διαδικασία; Στη γνωστική λοιπόν προσέγγιση γίνεται προσπάθεια διασποράς πληροφοριών που δημιουργούν νέους επιμέρους τύπους που διαλύουν την ομογένεια και τελικά μπορούν να καταφέρουν να εξαλείψουν ένα στερεότυπο όπως στη περίπτωσή μας, το ότι στη Μάνη οι άνθρωποι λύνουν τις διαφορές του με τα όπλα. Ενδεικτικά θα μπορούσαμε να αναφέρουμε ένα παράδειγμα. Αν υπάρξουν πολλές πληροφορίες σχετικά με τους Μανιάτες, όπως το ότι είναι φιλόξενοι άνθρωποι και κοινωνικοί, δημιουργικοί και φιλότιμοι τότε ίσως κάποια στιγμή εξαλειφθεί η στερεοτυπική αυτή άποψη που χρησιμοποιεί ως δικαιολογία ο δράστης στη συγκεκριμένη περίπτωση.
Ποινικός κώδικας-εγκλήματα κατά της ζωής
Άρθρο 299-Ανθρωποκτονία με πρόθεση
1. Όποιος με πρόθεση σκότωσε άλλον, τιμωρείται με ισόβια κάθειρξη.
2. Αν η πράξη αποφασίστηκε και εκτελέστηκε σε βρασμό ψυχικής ορμής, επιβάλλεται ποινή της πρόσκαιρης κάθειρξης.
Ο ποινικός κώδικας όπως βλέπουμε ορίζει ως ποινή για τον δράστη μας την ισόβια κάθειρξη, καθώς σκότωσε με πρόθεση. Θα είναι όμως τα ισόβια η τιμωρία του; Ο νόμος θα ισχύσει πραγματικά για εκείνον αλλά και για κάθε ανθρωποκτόνο; ή μήπως κάποια «παραθυράκια» του νόμου θα του χαρίσουν σύντομα την ελευθερία του; Ο χρόνος θα δείξει και εμείς θα είμαστε εδώ, μάρτυρες μιας κοινωνίας που νοσεί από πολλές απόψεις.
Τί πραγματικά συνέβη στην υπόθεση της Λάρισας και τί είναι αυτό που όπλισε το χέρι του δράστη δε το γνωρίζουμε, τουλάχιστον ακόμα. Καθένας υποθέτει διάφορα, όπως για παράδειγμα ότι η αίτηση διαζυγίου ήταν η αιτία που το ποτήρι ξεχείλησε και όπλισε το χέρι του συζυγοκτόνου. Προσωπικά θεωρώ πως μια τέτοια πράξη απαιτεί χρόνο. Όλα τα άσχημα συναισθήματα που «δηλητηριάζουν» τη ψυχή ενός ανθρώπου χρειάζονται χρόνο. Όταν οι συνθήκες είναι ιδανικές γιγαντώνονται και γίνονται οδηγοί και δυνάστες για τον ξενιστή τους. Πολύ απλά, κανείς σώφρων άνθρωπος δε ξυπνά ένα πρωί και παίρνει ένα όπλο και σκοτώνει.
Θολώνει το μυαλό συμφωνώ, όμως σε αυτή τη περίπτωση δεν ισχύει κάτι τέτοιο. Ο δράστης λειτούργησε όπως προαναφέρθηκε μεθοδικά και μελετημένα. Είχε σώας τας φρένας, δεν θόλωσε ξαφνικά η κρίση του.
Το μόνο που γνωρίζουμε με σιγουριά είναι ότι τη σκότωσε. Χάθηκε δυστυχώς μια ακόμα αθώα γυναίκα. Μια γυναίκα που απλά θέλησε να βάλει ένα τέλος στο γάμο της είτε γιατί την κούρασε είτε γιατί δεν περνούσε καλά. Είχε δίκιο για την απόφασή της, καθώς φαίνεται να γνώριζε πως συμβίωνε με τον φονιά της. Υπάρχουν πάντοτε σημάδια που μας κινούν την υποψία για κάτι τέτοιο, παρόλα αυτά συνήθως τα προσπερνάμε γιατί ελπίζουμε. Ελπίζουμε σε κάτι καλό, ο άνθρωπος από τη φύση του διατηρεί πάντοτε την ελπίδα μέχρι το τέλος. Η ελπίδα αποτελεί μηχανισμό άμυνας του εαυτού μας προκειμένου να μπορούμε να επιβιώνουμε σε δύσκολες περιόδους της ζωής μας.
Χάθηκε μια γυναίκα, μια μητέρα, μια κόρη, μια αδελφή. Χάθηκε ένας ακόμη Άνθρωπος.
Αρθρογράφος: Ρέα Καλογερογιάννη
