Γυναίκα, θύμα και θύτης

«…Καί μή κακισθής μηδ’ αναμνησθής τέκνων, ώς φίλταθ’, ώς έτικτες, αλλά τήνδε γε λαθου βραχείαν ημέραν παίδων σέθεν κάπειτα θρήνει καί γάρ ει κτενείς σφ’, όμως φίλοι γ’έφυσαν δυστυχής δ’ εγώ γυνή.»Μήδεια

Και μόνο ακούγοντας το όνομα της οι περισσότεροι άνθρωποι νιώθουν αντιπάθεια και φρίκη, καθώς είναι γνωστή ως παιδοκτόνος από την αρχαία τραγωδία του Ευριπίδη. Συνήθως οι άνθρωποι κρίνουν τους άλλους από τις πράξεις τους, κάτι το οποίο είναι απολύτως λογικό, καθώς οι πράξεις είναι που έχουν πραγματικά φωνή και πειθώ. Υπάρχουν φορές όμως που κάποιοι άνθρωποι φθάνουν στη πράξη έχοντας ως ηθικό όμως αυτουργό την ίδια την κοινωνία. Μια αποτρόπαια πράξη όπως είναι ένα ειδεχθές έγκλημα, σε καμιά περίπτωση δε μπορεί να δικαιολογηθεί, όμως μπορεί να βοηθήσει ώστε να αφυπνίσει και να αλλάξει κάποια κοινωνικά δεδομένα.   

Τα παραπάνω λόγια ειπώθηκαν από τη Μήδεια λίγο πριν δολοφονήσει τα παιδιά της. Λίγο μετά την απόφασή της να προβεί στην αποτρόπαια αυτή πράξη προσπάθησε να λησμονήσει το ρόλο της  μητέρας. Έδιωξε από μέσα της κάθε συναίσθημα και έπειτα επέτρεψε στον εαυτό της να βρει το κουράγιο να τα θρηνήσει. Αν και πίστευε πως η πράξη της αυτή αποτελεί μια πράξη λύτρωσης για εκείνα αναφέρει τη μέρα εκείνη ως «μικρή», καθώς με δυσκολία κρατά το ξίφος στα χέρια της και παρά την απελπισία της φαίνεται να διστάζει. Έχει αποδεχθεί τη μοίρα της, που δεν ήταν άλλη από εκείνη της μοίρας μιας κακορίζικης γυναίκας. Αποδέχθηκε, ο,τι μια κοινωνία κατάφερε να της μεταδώσει. Την απόλυτη απαξίωση. 

Η Μήδεια υπήρξε θύμα της κοινωνίας και του άνδρα της. Εγκατέλειψε τα πάντα, πρόδωσε οικογένεια στο όνομα της αγάπης. Έκανε τα πάντα για εκείνον και προσπάθησε να προσαρμοστεί στα ήθη και τα έθιμα της νέας της πατρίδας. Κανείς δεν την αποδέχθηκε παρά την καλή της πρόθεση να αλλάξει και να απαρνηθεί τη βάρβαρη φύση της. Ακολούθησε την καρδιά της και όχι τη λογικής της και γεύτηκε την προδοσία.   

Η Μήδεια βρέθηκε μόνη σε ένα ξένο τόπο αντιμετωπίζοντας την απόρριψη. Έμεινε μόνη παρά τους όρκους αγάπης που έδωσε με τον Ιάσωνα. Έχοντας πια φθάσει σε αδιέξοδο μετατράπηκε από θύμα σε θύτη και έπραξε το αδιανόητο. Για εκείνη πια ο θάνατος ήταν η μόνη λύση για να προστατέψει τα παιδιά της από τους ανθρώπους, αλλά και για να εκδικηθεί τον Ιάσωνα. Η Μήδεια περνάει πια στην «άλογη» πλευρά του μυαλού της αφού παύει να ξεχωρίζει  το καλό από το κακό. Σε μια πατριαρχική κοινωνία ο νόμος είναι διαμορφωμένος έτσι ώστε να δικαιολογεί τις πράξεις και τις αποφάσεις ενός άνδρα καθώς υπερισχύει των γυναικών. Εκείνη μόνη, δεν είχε  κανέναν σύμμαχο παρά μόνο τον εαυτό της. Η κοινωνία με συνεργό τον Ιάσωνα είναι εκείνοι οι οποίοι οπλίζουν το χέρι της και θολώνουν την κρίση της, είναι εκείνοι που «ξυπνούν» τη βάρβαρη φύση της έτσι ώστε να φθάσει τελικά στο έγκλημα. 

Από την αρχαία τραγωδία περνάμε στη μυθολογία, όπου και εκεί συναντάμε ένα γυναικείο πρόσωπο που από θύμα μετατράπηκε σε θύτη. Καταδικάστηκε από μια πατριαρχική κοινωνία που την ήθελε υπαίτια για το κακό που της συνέβη. Η Μέδουσα ή Γοργώ υπήρξε ιέρεια του ναού της Αθηνάς, η ομορφιά της οποίας στάθηκε αιτία να πληρώσει ένα βαρύ τίμημα. Η Μέδουσα βιάστηκε από τον Ποσειδώνα, και η Αθηνά εξοργίστηκε τιμωρώντας την ίδια, καθώς ήταν αδύνατον να τα βάλει με τον πανίσχυρο Ποσειδώνα. Η τιμωρία της φρικτή, καθώς τη μετέτρεψε σε τέρας πανίσχυρο που πέτρωνε κάθε ανδρικό βλέμμα. Η Μέδουσα σύμβολο πολλών γυναικών που βιώνουν μέχρι σήμερα ανάλογες συμπεριφορές μέσα σε πατριαρχικές κοινωνίες που θέλουν τον άνδρα βιαστή «θύμα της ανδρικής του φύσης» απέναντι σε μια γυναίκα με «προκλητικό» ντύσιμο, και δικαιολογούν έτσι τέτοιες πράξεις ως «κακές στιγμές» δίνοντάς τους το δικαίωμα να ασελγούν σε ένα γυναικείο σώμα όταν το ποθήσουν.                

Με αφορμή τα τελευταία γεγονότα στα Γλυκά Νερά και τη Φολέγανδρο, έρχεται ξανά στην επικαιρότητα ο ρόλος της γυναίκας μέσα σε μια πατριαρχική κοινωνία που τελικά δεν λέει να αλλάξει. Μια τέτοια κοινωνία φαίνεται να είναι βαθιά ριζωμένη, τόσο που πολλές φορές είναι δύσκολο να γίνει αντιληπτή ακόμη και από τις γυναίκες. Η ιστορία μας υπενθυμίζει πως αιώνες πριν η γυναίκα θεωρούταν «res» και πως ο μόνος λόγος ύπαρξής της ήταν για να εξυπηρετεί τις ανάγκες της οικογένειας και του ανδρός της. 

Φθάνουμε στη χειραγώγησή της από τους άνδρες αλλά και από τα στερεότυπα της εκάστοτε κοινωνίας που την οδηγεί πολλές φορές στα άκρα. Άλλοτε γίνεται θύμα(όταν πια αντιδράσει), άλλοτε μεταμορφώνεται σε θύτης(σωματική και λεκτική κακοποίηση), και άλλοτε χάνει απλά τον εαυτό της βιώντας ένα ψέμα(Σύνδρομο Στοκχόλμης).   

Υπάρχουν για παράδειγμα γυναίκες που βιώνουν μέσα σε μια σχέση το Σύνδρομο  Στοκχόλμης, καθώς αισθάνονται τόσο εξαρτημένες από το σύντροφό τους που νιώθουν ανήμπορες και ανίκανες σαν μονάδα. Μπορούν να υπομένουν τα πάντα ακόμη και τον εξευτελισμό, τη λεκτική και σωματική κακοποίηση δίχως να αντιδρούν με αποτέλεσμα να χάνουν ακόμα και τη ζωή τους σε περίπτωση που το κάνουν. Αυτό δεν το απέκτησαν μόνες τους, τις έκαναν να το πιστέψουν. 

Το ίδιο συμβαίνει με θύτη αυτή τη φορά την κοινωνία. Γυναίκες που αποδέχονται στερεότυπα και προκαταλήψεις, καθώς γαλουχούνται με τέτοια πρότυπα και προκειμένου να νιώθουν πως ανήκουν κάπου αποδέχονται οτιδήποτε θεωρείται αποδεκτό από την εκάστοτε κοινωνία.  Γυναίκες λοιπόν θύματα των περιστάσεων και μιας «κακιάς στιγμής», αποτελούν μια κατηγορία γυναικών που βίωσαν όχι μόνο μία τέτοια στιγμή, αλλά πολλές περισσότερες στο παρελθόν από τους ίδιους ανθρώπους. 

 Η γυναίκα αν και ξεχώρισε αμέτρητες φορές στην ιστορία ως μάνα, ηρωίδα και αγωνίστρια, δεν έπαψε ποτέ να θεωρείται έστω και υποσυνείδητα κατώτερη του ανδρός, καθώς η πατριαρχική κοινωνία εκεί την τοποθέτησε. 

Η γυναίκα παρόλα αυτά δεν είναι αντικείμενο, παρά του οτι φαντάζει στα μάτια πολλών ανδρών έτσι.

Ένα αντικείμενο μπορείς να το κρατάς όσο σου είναι χρήσιμο και έπειτα μπορείς να το πετάξεις.

Ένα αντικείμενο μπορείς να το σπάσεις, να το κόψεις χιλιάδες κομμάτια σε μια στιγμή οργής και θυμού. Ξεσπάς πάνω του!

Ένα αντικείμενο είναι άψυχο, δεν έχει φωνή, και αυτό βολεύει τον ιδιοκτήτη του.

Ένα αντικείμενο μπορεί να σου ανήκει, μπορείς να το διαμορφώσεις όπως και όσες φορές εσύ επιθυμείς. Έπειτα εκείνο θα στέκει εκεί και εσύ θα το καμαρώνεις, μέχρι να το βαρεθείς.

Ένα αντικείμενο μπορεί να αντέξει στο χρόνο όσο εσύ το θελήσεις. 

Ένα αντικείμενο…

Όχι η γυναίκα.

Αρθρογράφος: Ρέα Καλογερογιάννη

  Πηγή αρχαίου κειμένου: Ευριπίδης, Μήδεια, Μτφρ. Θ.Κ.Στεφανόπουλος, Αρχαία Ελληνικά Γράμματα, Κιχλη 2012